నా జీవితం గురించి ... కొన్ని ప్రశ్నలకి సమాధానాలు

 ప్రఖ్యాత ప్రముఖ గౌరవనీయులు వంశీ గారు వారి facebook గోడమీద కొన్ని ప్రశ్నలు సంధించారు. వాటికి నా సమాధానాలు.  చాలామటుకు నా అనుభవాలని బట్టి బదులిచ్చా. ఆయన ప్రశ్నలు నాఅనుభవాలను నెమరు వేసుకొనేలా చేయడంతో కొంత పేద్ద సమాధానాలు ఇచ్చా. కొంత స్వోత్కర్ష అయింది. ఇష్టంలేక పోతే సమాధానాలు చదవద్దు. ఆనక స్వంత డబ్బా అని బాధపడద్దు.

 

గ్రామ గవర్నమెంటు హైస్కూల్ లో చదువుకొని గొప్పస్థాయి అందుకొన్న మీరు మీ పిల్లలను ఈ రెండిట్లో ఏదో ఒక దాన్లో మాత్రమే చదివించాలి అంటే మీరు ఏది ఎంచుకుంటారు? ఎందుకు? (టీచింగ్ బాగోగులు అనే రొడ్డకొట్టుడు మాటలు అవీ వదిలిపెట్టి) - పోలవరం గవర్నమెంట్ హైస్కూల్, ఓక్ రిడ్జ్ ఇంటర్నేషనల్ స్కూల్

పోలవరం గవర్నమెంటు స్కూలు.  అక్కడ దొరికిన వాతావరణం, స్వేచ్ఛ, టీచర్లు మనపై చూపించే వ్యక్తిగత శ్రద్ధ, సహజత్వంగా ఉండగలగడం, అన్నిటినీ మించి గోదావరి. అందరూ మెరిట్ విద్యార్ధులున్న బళ్ళో పోటీ, బడాయీ ఎక్కువ.  పోలవరం లాంటి ఊళ్ళల్లో మనమానాన మనం చదువుకోవచ్చు. రేంకులూ, ఉరుకులూ, పరుగులూ ఉండవు. 

కొసరు మాట- గొప్ప స్థాయి అందుకోవడం అంటూ ఏమీ లేదు. మామూలుగా చేతికి చిక్కిన పనిని వీలయినంత మంచిగా చేసుకుంటూ పోవడం. మిగిలినది దైవాధీనం. నాకు అన్ని దశలలోనూ దొరికిన అవకాశాలు, తిండికి ఢోకాలేని ఆర్ధిక పరిస్థితి నన్ను అల్లుల్లో మల్లుని చేసాయి.

స్వయంగా ఆచార్యులైన మీరు మీ పిల్లలకు బోధించిన విలువలు ఏమిటి? ప్రస్తుత తరానికి బోధించాలంటే ఏమని బోధిస్తారు (పాటిస్తారా లేదా అన్నది తర్వాతి విషయం)

నేను పెద్దగా ఏమీ బోధించలేదు. చూసి నేర్చుకుంటారు కానీ చెప్పితే (బోధిస్తే) పని జరగదు అని గ్రహించి, నేను నమ్మినవి వీలయినంత ఆచరించి బతకడానికి ప్రయత్నించా.  మా నాన్నగారి పద్ధతి అది.  బహిరంగంగా చెప్పినివి కొన్ని 1. మార్కుల గురించి కాకుండా నేర్చుకోవడానికి ప్రయత్నించండి. అందుకని, వాళ్ళ స్కూలుకి మార్కుల షీటు మీద సంతకానికి ఎప్పుడూ నన్నే తీసికెళ్ళేవాడు మా అబ్బాయి. 2. దగ్గర దార్లు వెతకద్దు. కాస్త కష్టమైనా రహదారే పట్టండి. త్యాగరాజ స్వామి చెప్పనే చెప్పారుగా—చక్కని రాజమార్గమే ఉండగా, సందుల దూరనేల  అని. 3. ఏది ఏమైనా ఒరిజినాలిటీ ముఖ్యం

ఎవరికైనా ఇవే చెప్తానేమో.

మీ పిల్లలు మీ మాట వినకుండా దుర్యోధనుడిలా, శూర్పనఖలా తయారై ఉంటే దేనిని నిందిస్తారు? కర్మనా? మిమ్మల్ని మీరేనా? ఇంకేదన్నానా?

పిల్లలు 5 ఏళ్ళు వచ్చే సరికే వాళ్లు మన మాట వినే వారు కాదు అని అర్ధమయింది. మన మాటవినాల్సిన అవసరం కూడా లేదన్న వివేకం వచ్చింది. నా దృష్టిలో వాళ్ళు ఈప్రపంచంలోకి వచ్చిన స్వతంత్ర ఆత్మలు.  కేవలం కర్మబంధాల వల్ల నేను మాధ్యమంగా ఉన్నానన్న స్పృహకలిగి  వారికి నేను తీర్చగలిగిన అవసరాలు తీర్చడం, వీలైనంత ప్రశాంత వాతావరణం కలిగించడం, నేనున్నానన్న ధైర్యం ఇవ్వడం, వీలైనంత సమయం గడపడం, నేను ప్రయత్నించిన విషయాలు. ఈప్రయాణంలో వాళ్ళ దగ్గరి నుండి చాలా జీవితపాఠాలు నేర్చుకున్నా. మా అబ్బాయి నుండి టెక్నాలజీ, ప్రేమించడం నేర్చుకుంటే, మా అమ్మాయి  నుండి సంగీతం, విజ్ఞానం, లాంటివి నేర్చుకున్నా. పైగా శ్రావ్య నా అంతరాత్మ ప్రబోధిని. నేను ఏమైనా పొరపాట్లు చేస్తే నిర్మొహమాటంగా మొట్టికాయ మొట్టే బొట్టి.  కానీ ఈమధ్య కొంతమందిని చూసాకా నేను తండ్రిగా అంతగా వారిని తీర్చి దిద్దలేదేమో అనిపించింది. కానీ నేను వాళ్ల విషయంలో నా అభిప్రాయాలూ, అభిరుచులూ ప్రాథమికం అనుకోలేదు కాబట్టి, వాళ్ళు స్వయంనిర్ణయ సామర్ధ్యం సంపాదించుకున్నారు కాబట్టి అంత చింత లేదు.  అదీకాక, నేను ఈపంథాని, ఐచ్ఛికంగా పాటించాను కాబట్టి  దిగులు లేదు. అంతా ఈశ్వరేచ్ఛ.  

నాఅదృష్టం కొద్దీ పిల్లలదగ్గర మంచి రేటింగే వచ్చింది. 

సౌమ్యంగా ఉండటం ఎలా అలవాటు అయ్యింది? పుట్టుకతో వచ్చిన గుణమా? ఎవరినన్నా చూసి నేర్చుకున్న విధమా? బాగా తన్నులు తిని ఎరిగిన నిజమా?

మామూలుగా పుట్టుకతో వచ్చినది, అమ్మా నాన్నలు, వాళ్ళ తల్లి దండ్రులు అందరూ శాంతంగానే ఉండేవారు. ఇంట్లో ఉగ్రం లేదు. నాకు కాస్త యవ్వనమదం ఉండేది. అది అమ్మా, అన్నల సలహాల వల్ల కొంత తగ్గితే, మన మదానికి బయట మార్కెట్ లేదని, ఒకవేళ మనం ఎవరికైనా మన తాపం ఇస్తే వాళ్ళు వడ్డీతో సహా వాళ్ళ ప్రతాపం చూపిస్తారని అర్ధమయ్యాక మిగిలిన మదం పోయింది.  జీవితం అన్నాక కొన్నైనా తన్నులు తగలకుండా ఎలా ఉంటుంది. క్రమంగా మంచైవారైనా, చెడ్డవారైనా మనకి మనుషులు కావాలని అర్ధమయి, గివ్వండుటేకు పద్ధతి పాటిస్తున్నా.  ఇంకాస్త అనుభవంతో ఎవ్వరూ మంచీ కాదూ, చెడ్డా కాదూ, పరిస్థితులే మనని మంచిగానో చెడ్డగానో నిలబెడతాయి అని అర్ధమయి, జనాలమీద కోపంరావడం, వాళ్ళ పనుల వల్ల బాధపడడం తగ్గింది.  ఆలీజ్ వెల్.

పై దానికి వ్యతిరేకంగా కొంత మాట్లాడుకుందాం - మీ ఆవిడ ఒక వారం రోజుల పాటు మీకు ఇష్టం లేని వంటకాలు వండిపెడితే ఏం చేస్తారు? (నాకు అన్నీ ఇష్టమే, మా ఆవిడ బంగారం అందుకని అలాటి పరిస్థితి రాలేదు, రాదు అని కాకుండా) - గుడ్లల్లో నీరు కుక్కుకొని తినేస్తారా? లోపల శాపనార్థాలు పెట్టుతారా? బయటికి తిట్టుతారా? బెల్టు తిరగేస్తారా (మీ మీద మీరే కానీ, మీ ఆవిడ మీద కానీ)? ఇంకేదన్నానా?

ఎవరికైనా ఇలాంటి పరిస్ధితి సాధారణంగా వస్తుంది. ఎవరూ రోజూ ఒకేరకంగా, రుచిగా వండలేరుగా. స్వాభావికంగా కామెంట్లు చేయకండా నోట్లో ముద్దలు కుక్కుకుని తినేస్తా. అదీ కాక, నాకు వంటచేయడం ఇష్టం కాబట్టి అడపాదడపా గరిట తిప్పి తింటా, తినిపిస్తా. ఒక 40 ఏళ్ళ కితం మనిషిని అయితే కాస్త సెల్ఫ్ పిటీ పడి మా ఆవిడని సాధించే వాడినే.  కానీ పెళ్ళికాక ముందు, మా తమ్ముడు ఇచ్చిన ఒక ఉపదేశంతో ఆపద్ధతినుండి విముక్తి పొందా.    

నాబార్డులో కొన్ని విధానాలను మార్చాలి అనిపించి మీరు దానికోసం ప్రయత్నించిన సందర్భాలు ఎన్ని? మారినవి ఎన్ని? మారనివి ఎన్ని?

30 ఏళ్ళ సర్వీసులో చాలా సందర్భాలు వచ్చాయి. నాపరిధిలో వీలైనన్ని మార్పులు తేగలిగా.  నేను ఆర్ధికశాస్త్రి గా చేరాను కానీ డిపార్టుమెంటు లో పరిశోధన, ప్రచురణ పనులు నేతిబీరకాయలో నేయిలా ఉండేవి. అవడానికి మావిధుల్లో ఈపనులు ఉన్నా కూడా,  ఎవరూ అడిగే వాళ్ళు లేక, జిరాక్సులు తీసుకుంటూ, ఉత్తరాలు, ప్రత్యుత్తరాల తో కాలంగడిపేవారు. ఎవరైనా ఏదైనా ప్రచురించినా, జర్నళ్ళు చదివినా మెమోలు, చివాట్లు, వేరే వాళ్ళు చేసిన పని తమ పేరు మీద ప్రకటించుకోవడం జరిగేది. జేరిన రెండవ యేటనుండి నాసహోద్యోగితో కలిసి డిపార్టుమెంటుని నేతిగిన్నెలా మార్చేప్రక్రియ మొదలెట్టా. కేవలం అప్పుడు ఉన్న పరిస్థితులమీద చిరాకు, మనం జేయల్సిన పనికాక జిరాక్సులు తీసుకుంటూ, టైపింగు చేసుకోవడమేమిటి అన్న బాధతో. స్వార్ధంతో.   కాన్ఫరెన్సుల్లో, జర్నళ్ళలో 4 ఏళ్ళలో 15 ప్రచురణలతో డిపార్టుమెంటుని బయట ప్రపంచానికి పరిచయం చేయగలిగాం. ఢిల్లీ ప్రొఫెసరు ఒకాయన మా చైర్మన్ దగ్గర  మా డిపార్టుమెంటు గురించి  ఈవిషయం గొప్పగా చెప్పాడు.  అదృష్టం కొద్దీ మా పేర్లు చెప్పలేదు.   

నిర్ణయాలు తీసుకోవడంలో జాప్యం, చిన్న నిర్ణయాలకి పేద్ద వాళ్ల దగ్గరకెళ్ళడం నాకు నచ్చక, క్రమంగా చిన్నచిన్న నిర్ణయాలు తీసుకోవడం,  చేస్తున్న పనులలో నాణ్యత పెంచడం మీద దృష్టి పెట్టగా, చాలా పనులు చేసిన కొద్దీ వచ్చి పడేవి. వాటి వల్ల మేం చాలా నేర్చుకునే అవకాశం కలిగింది. మేనేజ్మెంటూ, వేరే డిపార్టుమెంటులనుండికూడా పనులొచ్చేవి. అధికార కేంద్రీకరణ, కింది ఉద్యోగుల పట్ల బాధ్యత లేకపోవడం, క్లయింట్ల పట్ల అమర్యాద పట్ల అసంతృప్తి ఉండేది. క్రమశః వాటి విషయాలలలో కూడ కొంత మార్పు తెచ్చే అవకాశం కలిగింది. చివరి 2 సంవత్సరాలలో అదే డిపార్టుమెంటుకి అధిపతినవడంతో మరికొన్ని మార్పులకు అవకాశం కలిగింది. 2 ఏళ్ళలో సుమారు 60 ప్రచురణలు, డిపార్టుమెంటు పట్ల మరింత గుడ్విల్, టెక్నాలజీ చేపట్టి, రమారమి కాయితరహిత కార్యకలాపాల పద్ధతి తీసుకురావడం సాధ్యమయింది. మేమిచ్చే రిసెర్చ్ ఫండింగు కి మొత్తం కార్యకలాపాలని ఆన్లైను లో జరపడానికి పోర్టలు తేవడం చాలా వరకు అయినా నా కాలమితిలో అవలేదు. 30 ఏళ్ళలో నా పనితీరులో  నాణ్యత, సాంకేతికతను వాడుకోవడం, ఉత్పాదకత,  భాగస్వామ్యం,  న్యాయబద్ధతలు ప్రాధమిక ఉద్దేశ్యాలు.  

మీ కింద పని చేస్తున్న, చేసిన వాళ్ళు మిమ్మల్ని ఎదిరించి మీరు చెప్పిన పని చెయ్యకుండా వాళ్ళ ఇష్టం వచ్చినట్టు పని పూర్తి చేస్తే మీరు వేసే శిక్ష ఏమిటి? (పని మంచిదైతే శభాష్ అంటా, చెడ్డదైతే కుళ్ళబొడుస్తా వంటి అతిసాధారణ లౌక్య సమాధానం కాక, ఆచార్యులు కనక కొత్త విధంగా చెప్పవలె)

నాకు నా బాసులు చాలా స్వేచ్ఛ ఇచ్చారు. పని ఏమిటో చెప్పేవారు, ఎలా చేయాలో నేను చూసుకునే వాడిని.  నాకింది వాళ్లకి కూడా అదే స్వేచ్ఛ ఇచ్చా. కానీ అందరూ ఒకలాగా ఉండరు కాబట్టి మనిషిని బట్టి పద్ధతి మారుతోండేది.  శిక్షవేస్తే సహించే రోజులు లేవు.  వీలైనంత స్నేహతత్వంతోనే పనికానిచ్చా. అదీ కాక, నేను కూడా వాళ్ళతో సమానంగా కష్టపడడం, అన్ని వేళలా అందుబాటులో ఉండడం, పని మీద కాక మనుషులమీద శ్రద్ధ పెట్టడం, లాంటివి మా బంధాన్ని గట్టి చేసి, కలిసి పనిచేసే ఉత్సాహాన్ని పంచాయి.   వొత్తిడి ఎప్పుడూ పెట్టలేదు. కానీ చాలా పనులయ్యేవి.   ఎందుకూ పనికి రాడని ముద్ర వేయించుకున్నవాడు కూడా నా హయాంలో వారికి చేతనైన పని ఇష్టంగా చేసి ఆనందపడిన సందర్భాలు ఉన్నాయి.  నాకు కాస్త నమ్మకమివ్వు కొండల్ని పిండి చేస్తా అన్న వాక్యం స్ఫూర్తితో నమ్మకం ఇవ్వడానికి ప్రయత్నించడం దీనికి కారణం అనుకుంటా.  

సియోల్ లో కాలం గడిపారు. మీ దృష్టిలో అక్కడ తెలుగు (మీ ఎరికలో వారెవరన్నా ఉంటే) వారి నడత విధానాలు తెలుగు వాళ్ళలానే గోరోజనంగా ఉండేవా? కుక్కిన పేనులా ఉండేవా? ఏది? ఎందుకు?

అక్కడ తెలుగు వాళ్ళు కొంత మంది ఉండేవారు. కానీ వాళ్ళకి తెలుగు గోరోజనం ఏమీ కనిపించలేదు. బహుశః వారికి మెరికలకొచ్చేంత జీతాలు లేక అంత గొప్పలు లేవేమో.  వాళ్ళకి అప్పటికింకా డాలరు తలకెక్కలేదు.

సియోలు లో వందలాది కోట్లు సంపాదించుకున్నారు (అనుకుందాం).

అవును వాళ్ళ వాన్లలో మరీ వందలాది కాదు కానీ, కొన్ని కోట్లు సంపాదించా.  కానీ పెళ్ళాం, బిడ్డలని తీసికెళ్ళి చదువుసంధ్యలు చెప్పించాలంటే ఇండియాలో ఉన్నట్లే.  ఆరోజుల్లో నా అక్కడి సంపాదన ఇక్కడికి 8 రెట్లు. బియ్యం (ద్రవ్యమార్పిడి గురించి ఐడియా రావడం కోసం) ఖరీదు 8 రెట్లు. ఇంగ్లీషు చదువులు చెప్పించాలంటే పార్టు టైం కన్నాలేసుకోవడమే.

భారతదేశానికి మళ్ళీ వచ్చెయ్యటానికి మీ ప్రధాన కారణం (ఒకటే) ఏమిటి? బంధువులా, వాతావరణమా, పెద్దవాళ్ళా, నాబార్డు మీద ప్రేమా, షో ఆఫ్ ఆ, ఇంకేదన్నానా?

కుటుంబానికి ఎక్కువ కాలం దూరం ఉండడం ఇష్టం లేక. ఆరోజుల్లో అక్కడ కొనసాగడం డబ్బుల పరంగా చాలా లూక్రేటివ్ గా ఉండేది (ఒక్కడినే ఉంటే మాత్రమే).  Even good things should end.

సియోల్ లో యూనివర్సిటీకి, మీరు చదివిన బాపట్ల (ఇది రంగా యూనివర్సిటీనా, నాగార్జున యూనివర్సిటీనా నాకు తెలియదు – రంగా యూనివర్సిటీ) కాలేజీలకు ప్రధాన తేడా ఏమిటి? విద్యార్థులలో మీరు చూసిన గుణాలు ఏమిటి? మనవాళ్ళు అక్కడ నుంచి నేర్చుకోవల్సిన "మంచి" ఏదన్నా ఉందా? వాళ్ళే మనవాళ్ళ నుంచి నేర్చుకోవాల్సిన "మంచి" ఏదన్నా ఉందా?

With out malice, మన యూనివర్శిటీలు ఉన్నాయి కాబట్టి నడుపుతున్నారు. ఒక దార్శనికత, ఒక ఆదర్శం ఏమీ లేవు.  Just passive existence. కేవలం డిగ్రీలు ఇచ్చే యంత్రాంగం.  అక్కడి యూనివర్శిటీలలో మంచి రేంకులో ఉండాలి, మునపటికన్నా మెరుగ్గా తయారవాలి అన్న తపన ఉంది. సాంకేతికతకి పెద్ద పీట. 20 ఏళ్ళ క్రితమే అక్కడ ఆన్లైను విద్యాబోధన మొదలెట్టారు. 4 ఏళ్ళ డిగ్రీ, ఎటువంటి కోర్సైనా చదివే స్వేచ్ఛ సౌకర్యం, అన్నీ అమెరికా పద్ధతిలో ఉండేది.  ఇక్కడి కొత్త విద్యావిధానంలో కొన్ని మార్పులు సూచించినా, మోడీ ద్వేషం వల్ల జనాలు ఎంతవరకూ దాన్ని పాటిస్తారో చూడాలి.  

ఈశాన్య రాష్ట్ర ప్రాంతాల వాళ్ళు మీకు చాలా మంది మిత్రులు. వారిలో మీరు చూసిన మంచి గుణాలు ఏమిటి? చెడ్డ గుణాలు ఏమిటి? (చెడ్డ గుణాలు లేకుండా ఉండవు - మీరు లౌక్యం మానేసి చెప్పవలె)

మణిపూర్ తో, అక్కడి మనుషులతో నేను బాగా కనెక్టయ్యా.  అనేక సమస్యలతో, అంతులేని తీవ్రవాదంతో సహజీవనం చేస్తూ కూడా గొప్పగా, ఉన్నంతలో ఆనందంగా బతకడం నచ్చింది.  వాళ్ళలో ఉన్న ఐకమత్యం, బంధుబలగంతో కలిసి ఉండడం నచ్చింది. వ్యాపారనైపుణ్యం, తెలివితేటలు నచ్చాయి. అన్నిటికన్నా తమ సంస్కృతి పట్ల మక్కువ నచ్చింది. వాళ్ళు తమ పూర్వీకుల ఆచార వ్యవహారాలు పాటించడం, హిందువులైతే మిగిలిన దేశంలోని హిందువులు సిగ్గుపడే విధంగా ఇప్పటికీ ఉగాది, మహాలయపక్షాలు, లాంటి పండగలు శ్రధ్ధగా చేయడం గొప్పగా అనిపించింది. రాసలీల (డాన్స్) చూసి తరించాల్సిందే. పంగ్ చోలోమ్ (డ్రమ్ డాన్స్) మరో లోకానికి తీసుకెళ్తుంది.    వాళ్లకి చదువు మీద ఉన్న శ్రద్ధ తెలుగువాళ్ళకు తీసిపోదు. వాళ్ళలో చాలామంది ఆంధ్రాలో చదువు(కున్నారు) కుంటున్నారు.  పోరాటపటిమ, ముఖ్యంగా ఆడవారిలో ఎక్కువే.

నచ్చనివి.. చాలా భావోద్రాకాలున్నవారు (ఎమోషనల్). వాళ్ళలో వాళ్ళే కానీ బయటి ప్రపంచంతో ఎక్కువ రాసుకోవడం పూసుకోవడం ఇష్టం ఉండదు అనిపిస్తుంది.  అందుకనే చాలా వనరులున్నాఆరాష్ట్రం ఉండాల్సిన స్థాయిలో లేదు. అక్కడ చాలామంది దేశంలో అత్యున్నత విద్యాలయాలలో పెద్ద చదువులు చదివి కూడా చిన్న ఉద్యోగాలతో మణిపూర్ లోనే ఉండడానికి ఇష్టపడతారు.   

నాబార్డు లో ఒక రోజు మీరు ఏది చెపితే అది జరుగుతుందనే అవకాశం వస్తే, అక్కడి వ్యవస్థను మార్చటానికి మీరు తీసుకునే చర్యలు ఏమిటి?

చాలా ఉన్నాయి. మొదటగా ప్రక్షాళన. నాబార్డులో ఉన్నవాళ్ళు లేక బయట ప్రపంచం నుండి ఒక 50 మంది ప్రొఫెషనల్సుని ఎంపిక చేసి వాళ్ళ టీంలని ఏర్పరుచుకోమని చెప్తా.  వీలైనంత త్వరగా నాణ్యమైన సేవలు  అందించడం ముఖ్య మంత్రంగా ఉండేలా చూడమని చెప్తా. ధ్యేయం నాబార్డు ప్రపంచబ్యాంకు స్థాయిలో ఉండాలి.

సాంకేతికత పూర్తిస్థాయిలో అమలుచేయడం, ప్రతి స్థాయిలోను నిబద్ధతకి పెద్దపీట వేయడం మరికొన్ని అడుగులు.

సంగీత ప్రపంచంలోకి దూకేసి మీరు అంతలా కచేరీలు చేస్తూ ఆవేశపడటానికి కారణమేమిటి? మీ పిల్లల ప్రావీణ్యాన్ని చూసి రగిలిన నిప్పా? వత్తిడి ని పాటల మీద, శ్రోతల మీద తీర్చుకుందామన్న కసి యా? నిజమైన ప్రేమ యా? ఇంకేదన్నానా?

చిన్నప్పటినుండి ఉన్న ఇష్టం వల్ల. పిల్లల ప్రావీణ్యం వల్ల మరికొంత నేర్చుకోగలిగా. శ్రావ్య ఇంట్లో గురువు. మా కామాక్షీ మామీ కృపవల్ల కాస్త పద్ధతిగా నేర్చుకున్నా- షణ్ముఖానంద సంగీత కళాశాల వారి వార్షిక పోటీల్లో ముసలి వర్గంలో ప్రథమ బహుమతి తెచ్చుకునేంత. ఇక్కడ మా కాలనీలో సీనియర్ సిటిజన్ల సభలో వచ్చిన ప్రోత్సాహం విజృంభణకి కారణం.  సంగీతం అంటే మక్కువ. ఇప్పటికీ పాడడం కన్నా అనుభవించడమే ఎక్కువ ఇష్టం.

మీకు బాపట్ల కాలేజీలో కానీ, పోలవరంలో కానీ మీ ఆవిడకు తప్ప ఎవరికన్నా చెప్పని ప్రేమాయణాలు ఏవన్నా ఉన్నవా? లేకపోతే ఎందుకు లేవు?

హార్మోనుల హడావిడికి వచ్చిన ఒకటి రెండు ఏకపక్ష పిల్లతెరలు తప్ప పెద్ద సీను లేదు. కారణం ఆర్ధికం. ప్రేమ లాంటి బాధ్యతలకి ఇది వయసు కాదన్న భావన, అవగాహన.

పజిల్స్ మీద పుస్తకాలు వేసేంత ఆసక్తి కలగటానికి ప్రధాన కారణమేమిటి? ఇష్టమా? టైం-పాస్ ఆ? ఆ తెలుగు పుస్తకాల ప్రపంచపరిధిలో పజిల్స్ లేక ఓటి పోయిన దాన్ని చూసి కలిగిన సంతాపమా? ఇంకేదన్నానా?

చిన్నప్పటినుండి అన్నిరకాల పజిళ్ళు తెగ ఇష్టం. ఖాళీ ఉంటే పజిళ్ళు నింపడమే పని. పత్రికల్లో వచ్చే గడి నుడి లాంటి పజిళ్ళను ఇంటిల్లిపాదిమి మా అమ్మతో పాటు చేయడం, ఆ అలవాటుతో పొద్దు పత్రికలోని గడిని సత్వరం పూరిస్తోంటే వాళ్లు నిర్వహణబాధ్యత ఇవ్వడం తర్వాత మాలిక లో నిర్వహించడం, పుస్తక ప్రచురణదాకా తీసుకెళ్ళాయి.

ఒకప్పటి సినిమా విలన్ మోహనబాబు వచ్చి మీ ఇంటిని కాకుండా మీరు పార్కింగ్ కి కేటాయించుకున్న స్పాట్లనన్నిటినీ పోలీసులు కూడా ఏమీ చెయ్యలేని విధంగా తన బళ్ళతో ఆక్రమిస్తే మీరు ఏం చేస్తారు? మీ బళ్ళను ఊరి బయట పార్కు చేసుకుంటారా? మీ బళ్ళను అమ్మేస్తారా? మోహనబాబుతో బళ్ళను బద్దలుకొట్టి చివరివరకూ ఫైట్ చేస్తారా? ఇంకేదన్నానా?

నేను సాధారణ మనుషులతో మాత్రమే డీల్ చేయగలను. నాకు నాబార్డులో ఇలాంటి అనుభవం అయింది. ఒక సీనియర్ ఖాళీ చేసిన పార్కింగులో వాచ్ మేన్ తో రూఢీ చేసుకుని నాకారు పెట్టా. ఆసీనియర్ కి తన కొత్త పార్కింగు నచ్చక నేను ఆఫీసునుండి వచ్చేలోపల నాప్లేసులో కారు పెట్టించాడు. వాచ్ మేన్ తో కబురు పెడితే వాళ్ళ ఆవిడ కాస్త దురుసుగా మాట్లాడిందట. నేను జూనియర్ ని, వాళ్ళ ఆయన సీనియర్ అన్న అహం అయుండచ్చు. ఒకటి రెండు రోజుల పాటు ఈ తంతు జరిగాక వాచ్ మేన్ సాయంతో ఇంకో స్థలం వెతుక్కుని పెట్టుకున్నా. ప్రశాంతత తెచ్చుకున్నా. నేను ఆయన స్థానంలో ఉంటే కలిసి నాబాధ చెప్పుకుని నా స్థలం మర్యాదగా  వెనక్కి తీసుకుని ఉండేవాడిని.  

నాబార్డు అనేది గ్రామీణాభివృద్ధికి క్రెడిట్, మద్దతు అందించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తున్నప్పటికీ - మీకు ఉన్న కష్టాలు, అంటే - క్రెడిట్ ఫ్రాగ్మెంటేషన్ కానీ, రైతులకు గ్రామీణులకు బీమా లేకపోవడం కానీ వంటి సవాళ్ళను ఎదుర్కోటానికి నాబార్డులో ఒక చీఫ్ జనరల్ మేనేజరుగా పనిచేసిన మీరు- భారతదేశ రైతులకు, ప్రత్యేకించి తెలుగు రైతులకు ఇచ్చే సలహా, వాళ్ళ జీవితాలను సులభంగా బాగుపరచే ముఖ్యమైన సలహా ఏమిటి?

నా ఉద్దేశ్యంలో రైతుల కష్టాలకు కారణం వారిని వ్యవస్థలో భాగంలా కాక ప్రత్యేకంగా చూడాలనుకోవడం కారణం. ఉదా. వ్యవసాయధరలు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఉన్న ఉత్పత్తుల సరఫరా, డిమాండులని బట్టి నిర్ణయించబడతాయి. మద్దతు ధరలని ప్రకటించాక, మార్కెట్ ధరలని బట్టే వ్యాపారులు కొంటారు కానీ వేరే విధంగా అవదు. అందుకే అతి స్వల్పశాతం రైతులకి అదీనీ వరి గోధుమ పండించే వారికి మాత్రమే మద్దతు ధరలు దొరుకుతాయి.  వ్యాపారులని మద్దతు ధరలకి కొనాలని బలవంతపెడితే మొత్తం మార్కెట్టే కూలిపోతుంది. రైతులకి మేలు కలగాలంటే వ్యాపారులకు కూడా గిట్టుబాటవాలి. ప్రభుత్వం మొత్తం ధాన్యం కొని రైతులకి మేలు చేయాలని, మద్దతు ధరలని చట్టబద్ధం చేయాలని చాలామంది కోరుతున్నారు. అది కేవలం భావోద్రేకమే కానీ ఆర్ధికంగా అమలుచేయలేం. రైతులకి మేలుచేయాలని (కేవలం వాళ్ళ ఓట్లకోసమే, నిజమైన ప్రేమ ఎవరికీ లేదు) తెచ్చిన ప్రభుత్వ పథకాలు వారికి కీడే ఎక్కువ చేస్తున్నాయి అనిపిస్తుంది.  ఇంకో ఉదా. ఋణమాఫీ అని రైతులని ఉద్ధరిస్తున్నామని అనుకుని రైతులకి అప్పు పుట్టకుండా చేసారు. సరిగా ఋణాలు తిరిగిచ్చిన రైతులను కూడా బ్యాంకులు నమ్మని పరిస్థితి. గ్రామీణులలో రైతులలో సహజంగా ఉండే నిబద్ధతని కలుషితం చేసి కేవలం రాయితీల కోసం దేబెరించే స్థితికి తీసుకొచ్చారు.   రైతుల పట్ల ముసలి కన్నీరే కానీ, వారికి గౌరవం ఇచ్చేదెవరు  

కర్నాట సంగీతంలో మీకు అత్యంత ఇష్టుడైన వాగ్గేయకారుడు ఎవరు? ఎందుకు?

త్యాగరాజు, అన్నమయ్యలు. వారి సరళ రచనలో చిన్ని పదాలలో అధిక భావనలు, అనేక విషయాలను స్పృశించిన వైవిధ్య కృతులు. భక్తి, వైరాగ్యం.

కర్నాట సంగీతంలో మరుగేలరా ఓ రఘవా పాటను మైకెల్ జాక్సన్ "థ్రిల్లర్" లా పాడమని మిమ్మల్ని సంగీత దర్శకుడు తమన్ వచ్చి వత్తిడి చేస్తే ఛాలెంజుగా తీసుకొని చేస్తారా? ఛీ కొడతారా? నాకెందుకొచ్చింది ఇంకోణ్ణి చూసుకోండి అని సౌమ్యంగా చెపుతారా?

నాగాత్ర ధర్మానికి అది సరిపోదు. కాబట్టి నేను పాడలేను అని చెప్తా.  వీలైనంత సౌమ్యంగానే. చెప్పాగా నా మదానికి బయట డిమాండులేదని.

మీకు ఇష్టమైన తెలుగు పుస్తకాలు ఒక అయిదు చెప్పండి (పురాణాలు, భారతం, భాగవతం, రామాయణం వంటివి కాక)

గణపతి, కాంతం కథలు, వేయిపడగలు, బారిష్టరు పార్వతీశం, సాక్షి వ్యాసాలు, అనేక మంది నవలలు

 

పజిల్స్ చేసిన మీరు తెలుగు సాహిత్యం ఏ స్థితిలో ఉంది అనుకుంటున్నారు? పరిష్కరించలేని పజిల్ లా ఉన్నదా? పరిష్కారం తెలిసి అమలు చెయ్యలేని స్థితిలో ఉందా? ఎవడి సాహిత్యకర్మ వాడు అనుభవించే స్థితిలో ఉందా? ఇంకేదన్నానా?

ప్రతీకాలంలోనూ ఈరకమైన భావనలు, భయాలూ ఉంటాయనుకుంటా. సాహిత్యం పరిస్థితి బాగానే ఉంది. మన పిల్లల తరంలో తెలుగు చదవడం రాని వాళ్ళు ఎక్కువగా ఉన్నారు. కాబట్టి చదివేవాళ్ళు ఉండరు, వినే వాళ్ళు ఎక్కువవచ్చు (దాసుభాషితం మోడల్ ఎక్కువ రావచ్చు). పరిష్కారం, ఉప్పూ, పప్పూ ఏమీ అవసరం లేదనుకుంటా. అది సదా పరివర్తనం చెందుతూనే ఉంటుంది.

మీ ఆవిడకు మీరు సర్ప్రైజుగా కొనిపెట్టిన అత్యంత ఖరీదైన వస్తువు ఏమిటి? అది చూసి ఆవిడ ఏమన్నారు? కొనిపెట్టకపోతే ఎందుకు కొనలేదు?

పెద్దగా ఏమీలేవు. కొరియానుండి వస్తూ బ్యాంకాకు లో బంగారు నగ కొన్నా. బంగారు నగలు కొనడం ఇష్టంలేని నేను కొనడం సర్ప్రైజేనేమో. నచ్చుకున్నారు.

 

తరాంతరంగం

 

మా ఆనంద్ నగర్ కాలనీ ముసలాళ్ళు చాలా ఉత్సాహంగా ఉంటారు. రకరకాల వ్యాపకాలు పెట్టుకుంటారు. అలాంటి ఒక వ్యాపకం ఆనందవాణి గృహపత్రిక. కొన్నాళ్ళుగా మూతపడింది. ఈమద్య మళ్ళీ పునరుద్ధరిద్దామని సంకల్పించారు. ముఖ్య సంపాదకులు శ్రీ చోడవరపు సీతా రామ శర్మ గారు నన్ను కూడా ఒకవ్యాసం రాయమని, విషయంకూడా సూచించారు. ఆయనకి నా ధన్యవాదాలు. నావ్యాసం ఇదిగో ఇల్లిక్కడ.... 

తరాలమధ్య అంతరాలు మానవ, కుటుంబ సంబంధాలని కుదిపేస్తున్నాయి. ఒకరంటే ఒకరికి పడకుండా చేసి, ఇంట్లోనూ, కార్యాలయాలలోనూ కూడా బంధాలనీ, అనుబంధాలనీ విషమయం చేస్తున్నాయి. ‘గతకాలము మేలు వచ్చుకాలముకంటే’, ‘ఈకాలం పిల్లలు ఎలా ఉన్నారంటే’, ‘మనకాలంలో మనం ఎలా ఉండేవాళ్లం’, ‘పిదపకాలం బుద్ధులు’  ...ఇలాంటి వ్యాఖ్యలూ, వ్యాఖ్యానాలూ మనం తరచూ వింటూనే ఉంటాము.  ఇవి ఒక తరం వాళ్ళు తర్వాతి తరంవాళ్ళని ఉద్దేశించి చేసినవే.  అలాగే, ‘ఈ పెద్దవాళ్ళున్నారే’, ‘వయసులో పెద్దయితే ఏమిటంటా’, ‘పెద్దవాళ్ళు ఏమి అన్నా పడాలా?’, ‘అబ్బ, ఈముసలాళ్ళ ఛాదస్తం భరించలేక పోతున్నాం’. ‘అర్ధం చేసుకోరూ..’, ఇవి పడుచువాళ్ళ ఆక్రోశాలు. ఆవ్యాఖ్యానాలూ, ఈఆక్రోశాలూ తరతరాలుగా ఉంటూనే ఉన్నాయి. ఇవేతరాల అంతరాలు. ఇక్కడ వింత ఏమిటంటే, ఒకప్పుడు ఆక్రోశించిన వాళ్లే ఇప్పుడు వ్యాఖ్యానిస్తున్నారు.

కొంతమంది పెద్దవాళ్ళు తమ పిల్లల మీద ఉన్న ప్రేమ వల్ల తాము పడ్డ కష్టాలూ, క్లేశాలూ తమపిల్లలు అనుభవించరాదన్న స్వార్ధంతో పిల్లలు ఏమిచేయాలో, ఏమిచేయకూడదో తమతమ అనుభవాల దృష్ట్యా వాళ్ళే నిర్ణయించి పిల్లలకి నిర్దేశాలిస్తారు. బొమ్మరిల్లు సినిమాలో ప్రకాష్ రాజ్ లా అన్నమాట.  కొంతమంది తాము వయసులో ఉన్నప్పుడు తీరని కోరికలు వాళ్ల పిల్లలద్వారా తీర్చుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తారు. ఉదా. డాక్టరు అవలేని తండ్రి కొడుకుని డాక్టరు చేయడానికి ప్రయత్నించడం లాగా.  కొంతమంది కేవలం తాము చెప్పినట్లు పిల్లలు నడుచుకోవడం క్రమశిక్షణగా, స్వీయ ప్రతిభగా భావిస్తారు. తద్వారా మన పిల్లలకి స్వయం నిర్ణయ సామర్ధ్యం  అలవడదు. 

అటుపక్క ఈతరం కృత్రిమ మేథస్సుది. వారికి ముందటి తరపు భావాలూ, ఆలోచనలూ వెనకబడినవిగా కనపడడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. అదీకాక, శంకరాభరణంలో దాసు చెప్పినట్లు పాతతరం పడవలది, ఇప్పటి తరం జెట్లు, రాకెట్లది. ఇంకా చెప్పాలంటే చంద్రయాన్, మంగళయాన్లది. అలా అని ఇప్పటి తరం చేసేవి అన్నీసమర్ధనీయం కాదు. కానీ వారికి ఉన్న ఒత్తిళ్ళు పాతతరం ఎదురుకొన్న వాటికన్నా భిన్నంగానూ, క్లిష్టంగానూ ఉన్నాయనడం అతిశయోక్తి కాదు. వారికి వాటిని ఎదుర్కొనే మానసిక స్థైర్యం ముందుతరానికన్నాతక్కువ. ఉమ్మడి కుటుంబవ్యవస్థ పోవడం, ఏకైకసంతానం కావడం, తల్లిదండ్రులిద్దరూ సంపాదనా పరులవడం వల్ల ఆర్ధికక్రమశిక్షణ లోపించడం, వారికి పిల్లలతో మాట్లాడే సమయం లేకపోవడం వల్ల  పిల్లల్లో పెరిగిన అభద్రతాభావము, దుస్సావాసాలు, వాటి వల్ల వచ్చిన అనేక సామాజిక, మానసిక సమస్యలు దీనికి కొన్ని కారణాలు.

ఇలాగే తరాల అంతరాలతో బతకాలా అంటే అవసరంలేదంటాను. ఇరుపక్షాలూ పరస్పరావగాహన పెంచుకుంటే సరిపోతుంది.  ముఖ్యంగా పెద్దవారే ముందడుగు వేయాలి. మన ఆలోచనే సరైనది, మనకి అన్నీ తెలుసు అన్నభావన పక్కకి పెట్టి పిల్లల మనసు లోని మాట తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేయాలి. వారి అభిరుచికి తగిన రంగంలో వారిని ప్రోత్సహించడం, భయం లేకుండా మనతో అన్ని విషయాలూ చర్చించగలిగే వాతావరణం కల్పించడం, ముఖ్యంగా వారు ఓడిపోయి, అలసిపోయినప్పుడు మేమున్నామన్న ధీమా ఇవ్వగలగడం  తల్లిదండ్రుల బాధ్యత. తరాల మధ్య ఉండే 99 శాతం ఒరిపిడులూ, భేదాభిప్రాయాలూ పరస్పరగౌరవం, అవగాహనా లేకపోవడం అనిపిస్తుంది.  మనం వారికి ఉదాహరణగా నిలవగలిగతే వారికి మనమీద గురికుదిరి మన మాట అర్ధంచేసుకో గలరు.  కార్యాలయాలలో ఉన్నతాధికారులు తమ హోదా, అనుభవాలను ప్రదర్శించి తమమాట నెగ్గించుకోవాలని అనుకుంటే, కుర్రవాళ్లు తమ కున్న ఆధునిక పరిజ్ఞానం, ఉత్సాహం, శక్తి యుక్తులని వాడి సంస్థలో ఎదగాలనుకుంటారు. వారిద్దరూ తమసామర్ధ్యాలను సమీకరించుకుని కలిసి పనిచేయగలిగితే సంస్థ ఎంత ముందుకు వెళ్తుందో కదా.  కుటుంబం, సమాజం కూడా అంతే.

కేవలం భౌతికఅవసరాలు తీర్చడమే కాక, వారి ఆత్మవికాసానికి కూడా దోహదం చేయడం మన కర్తవ్యం. వారి జీవితాలను వారే నిర్దేశించుకోవాలి. మనం కేవలం వారు పూర్ణప్రజ్ఞావంతులై, సంపూర్ణ మానవులుగా ఎదిగడంలో మనపాత్ర వహించగలం. మనకి ఈక్రమంలో కావల్సినది కేవలం అవగాహన.  తరాలఅంతరాలని అధిగమింపచేయగలది అది మాత్రమే.

అన్నమయ్య పదకవితా సాగరం నుండి నాల్గు బిందువులు

అన్నమయ్య పదకవితా వైభవం

ఆయన కీర్తనా సాగరం నుండి నాల్గు బిందువులు

సత్యసాయి కొవ్వలి

అన్నమయ్య పేరు వినని తెలుగువాడుండడు. చిన్నప్పుడు మనఅమ్మ పాడిన జో అచ్యుతానంద నుండి అదివో అల్లదివో హరివాసమూ అన్న పాటవరకూ, ఏమొకొ చిగురుటధరమున యెడనెడఁ గస్తురి నిండెను భామిని విభుఁనకు వ్రాసిన పత్రిక కాదుగదా అన్న శృంగారకీర్తన నుండి నానాటి బ్రతుకు నాటకమనే ఆధ్యాత్మిక బోధన వరకూ అన్నమయ్య స్పృశించని విషయం లేదు, సామాజిక కోణం లేదు. ఈ 15వ శతాబ్దపు వాగ్గేయకారుడు, 32000 పదాలలో వేంకటేశ్వరుడి మహాత్మ్యాన్ని, వేదాంత తత్వాన్నీ రచించిన పదకవితా పితామహుడు. జానపదుల భాషలో క్లిష్ట భావాలని సులభంగా మనసుకి హత్తుకునేలా వ్రాసిన జానపద కవితా పితామహుడు. అనేకమంది పండితులు, విద్వాంసులు, సంగీతజ్ఞులు తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం ఆధ్వర్యంలో సుమారు 14000 (వీరి 2178 ఆధ్యాత్మ, 11526 శృంగార) సంకీర్తనలను వెలికి తీసి, అనేక కీర్తనలను స్వరపరచి, ప్రజల నోట నానేలా చేసారు.  వారి జీవితం ఆధారంగా చలనచిత్రం కూడా నిర్మించడంతో అన్నమయ్య పాట పలకని తెలుగు నోరు లేదేమో.  అంతటి మహామహిమాన్వితుడి పదకవితా వైభవాన్ని 15 నిమిషాల్లో ఆవిష్కరించడం, అందులోనూ ఏఅర్హతా లేని నేను చేయబూనడం దుస్సాహసం. అందుకని, అన్నమయ్య ఆధ్యాత్మ కీర్తనా సాగరం నుండి నాలుగు బిందువులు చూసే ప్రయత్నం చేసా. 

అన్నమయ్య పదాలు దేశిరాగాలలో, సుగ్రహ లయతాళాలలో నిబంధించి, సులభీకరించిన రచనలు. పదాలకు పల్లవి, అనేక చరణాలు అనే రెండు అంగాలుంటాయి. పల్లవి ముఖ్యమైన, కేంద్రీభూతమైన అర్ధాన్ని సూచిస్తే, చరణాలు ఆ అర్ధాన్ని విస్తరిస్తాయి. శ్రీ రాళ్లపల్లి అనంత కృష్ణశర్మ గారి మాటల్లో చెప్పాలంటే-

“(ఆ శ్రీనివాసుని) మూర్తినే ఆధిభౌతికమైన, ఆధ్యాత్మికమైన సర్వ ప్రపంచంలోనూ అంతర్యామిగా, బహిర్యామిగా భావించి, పూజించి, ప్రేమించి, కలహించి, ప్రాధేయపడి, ప్రార్ధించి, పొగిడి, తెగిడి, అనుభవించి, ఏకీభవించి జీవితంలోని అంతరంగ బహిరంగ పరమాణువులన్నింటా ఆతని బ్రతుకే బ్రతికినవాడు, ఆ అనుభవాలన్నీ మానసికంగా, కాయికంగా మాత్రమే కాక, వాచికంగా కూడా అనుభవించినవాడు, అన్నమయ్య. ఆవాచికాలే ఆయన పదకవితలు.” 

అందుకే వాటినిండా జీవితకాలపు భావోద్వేగాలూ,  అనుభూతులూ, పాఠాలూ. 

1. మోక్ష బిందువు - వేదాంతం చాలా క్లిష్టమైనది.  పండితులకి కూడా అంతచిక్కనిది, అనుభవంలో రానిది. వేదాంతసారాన్ని అన్నమయ్య చెప్పినంత సరళంగా ఎవరూ చెప్పలేరు. 

అత్మయే సర్వ ప్రకాశము అని తెలుసుకొనుటయే మోక్షము. ఆత్మజ్ఞానం పొందడం, జననమరణ చక్రం నుండి విముక్తి పొందడం మోక్షము. మనం జీవించి ఉండగానే ప్రాపంచిక విషయముల మీద ఆసక్తిని వదిలిపెట్టి, ఇంద్రియ నిగ్రహము సాధించి, రాగద్వేషములను వదిలిపెట్టి, ప్రశాంతంగా జీవించడం మోక్షం. 

హంసనాదం - రూపక

॥పల్లవి॥ తెలిసితే మోక్షము తెలియకున్న బంధము - కలవంటిది బదుకు ఘనునికిని

మన జీవితం ఒక స్వప్నం. ఈవిషయం తెలిస్తే మోక్షం. తెలియకపోతే బంధం. 

॥చ1॥ అనయము సుఖమేడ దవల దుఃఖమేడది తనువుపై నాసలేని తత్త్వమతికిని

పొనిఁగితేఁ బాపమేది పుణ్యమేది కర్మమందు వొనర ఫలమొల్లని యోగికిని

ఈతత్త్వము తెలిసి శరీరంపై ఆస లేని వానికి (అంటే తత్వమతికి) సుఖదుఃఖాలనే ద్వంద్వాలు అంటవు. కర్మఫలాపేక్షలేని యోగికి పుణ్యపాపాలు అంటవు. 

॥చ2॥ తగిన యమృతమేది తలఁపఁగ విషమేది తెగి నిరాహారియైన ధీరునికిని 

పగవారనఁగ వేరి బంధులనఁగ వేరీ వెగటు ప్రపంచమెల్ల విడిచే వివేకికి

తిండిమీది ధ్యాసవదిలిన వానికి (ధీరునికి) అమృతమూ, విషమూ ఒక్కటే. ఈ వెగటైన ప్రపంచాన్ని విడిచిన వివేకికి బంధువులు, శత్రువులు అన్నభేదము ఉండదు. 

॥చ3॥ వేవేలువిధులందు వెఱుపేది మఱుపేది - దైవము నమ్మినయట్టి ధన్యునికిని

శ్రీవేంకటేశ్వరుఁడు చిత్తములో నున్నఁవాడు -యీవలేది యావలేది యితనిదాసునికి

ఇక్కడ దైవాన్ని నమ్మినవాడు వేలాది విధులను మఱపు, వెఱపు  లేకుండా నిర్వహించగలడని భక్తికి పెద్దపీట వేసాడు. శ్రీనివాసుడే చిత్తములో ఉన్న దాసుడికి ఇహపరాల చింత అవసరంలేదు. 

మోక్ష మార్గాలు

అన్నమయ్య దృష్టిలో మోక్షము కావాలంటే పెద్దగా ఏమీ చేయనక్కరలేదు. ఉత్కృష్టమైన జ్ఞానం సరిపోతుంది. (ఏమియుఁ జేయఁగవద్దు యింతలోనె మోక్షము దీమపువిజ్ఞానమే దివ్వెత్తు ఫలము) 

ఇతర సాధనాలు & సాధనలుః

• పాపచింతన లేకపోవడం, సత్వగుణసాధన (మొనసి సాత్త్వికమున మోక్షము సిద్ధించు)

• కోరికలు జయించడం, 

• బంగారంపై వ్యామోహం లేక పోవడం, 

• స్త్రీలోలత్వం వదిలడం 

• శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి దర్శనం, సేవ, చింతన, సంకీర్తన, హరివాక్యం

• కోపం జయించడం, (మునుకొపముఁ బెడఁబాసిన మతి మోక్షంబునకును నొకతెరువు),   

• దైవస్మరణ (హరిఁదలఁచినమతి), 

• గురుభక్తి, 

2. విద్వత్ బిందువు - పరస్పర విరుద్ధభావాలను ఒకే కీర్తనలో ప్రస్తావించి చివరలో పరిష్కరించడం ఒక వినూత్న ప్రయోగం. ఆయన విద్వత్తుకి తార్కాణం.

అన్నమయ్య విద్వత్తును ఉదాహరణకి రెండు కీర్తనలలో చూద్దాం..  

శృతి, స్మృతి వాక్యాలలో పరస్పరవిరుద్దంగా అనిపించే (seemingly contradictory)  కొన్ని భావాలను ఉదహరించి  అవి అన్నీ శ్రీనివాసుడి మాయలుగా వర్ణించడం ఒక చమత్కారం. క్రింది పల్లవి చూడండి.

కుంతలవరాళి - ఆది

॥పల్లవి॥ పురుషుండని శృతి వొగడీనట ఆ పురుషుఁడు నిరాకారమట 

విరసవాక్యము లొండొంటికి నివి వింటే నసంబద్ధములు

వేదాల్లో వర్ణించబడిన పురుషుడుని నిరాకారుడని చెప్పడం పరస్పరం విరుద్ధంగా ఉన్నాయని చెప్పి ఇలాంటి ఇంకొన్నిఅసంబద్ధభావాలను చరణాలలో ఉదహరిస్తాడు. 

॥చ1॥ మొగమున బ్రహ్మలు మొలచిరట ఆ మూరితి అవయవరహితుఁడట

తగు బాహువులను రాజులట ఆ తత్వమే యెంచఁగ శూన్యమట

పగటున తొడలను వైశ్యులట ఆ బ్రహ్మము దేహము బయలట

అగపడి పాదాల శూద్రులట ఆతని రూపము లేదట

పురుష సూక్తం లో చెప్పినట్టు బ్రాహ్మణులు నోటినుండి వచ్చారని చెప్పారు కానీ ఆ పురుషుడు అవయవ రహితుడు. అలాగే ఇతర వర్ణాల వారు వేర్వేరు దేహ భాగాల నుండి ఉద్భవించారని చెప్పారు కానీ ఆ పురుషుడు రూపాలే లేని వాడని కూడా చెప్పారు. 

॥చ2॥ తన వందనమునుఁ గలదట దైవము తనుఁ జూడఁ గన్నులు లేవట

తన విన్నపమునుఁ జేయునట ఆతనికిని వీనులు లేవట

తన యిచ్చినదే నైవేద్యంబట దైవము నోరే లేదట

తన యిచ్చేటి ధూపంబును గలదట దైవము ముక్కును లేదట

దైవానికి కళ్ళు లేవు చెవులు లేవు నోరు లేదు ముక్కు లేదు. కానీ మన నమస్కారాన్ని చూస్తాడు, మన విన్నపాన్ని వింటాడు, మనం నివేదించిన పదార్ధాన్ని భుజిస్తాడు, మనం ఇచ్చిన ధూపాన్ని ఘ్రాణిస్తాడు. ఇవి కూడా పరస్పర విరుద్ధభావాలే. 

॥చ3॥ అంతాఁ దానే దైవమటా యజ్ఞము లొరులకుఁ జేయుటట

సంతతమునుఁ దా స్వతంత్రుఁడటా జపముల వరముల చేకొంటట

చింతింపఁ దానే యోగియటా చేరువ మోక్షము లేదట

పంతపు శ్రీవేంకటపతిమాయలు పచారించిన వివియట

దైవం అంతా తానే అయి ఉండి కూడా వేరే దేవతలప్రీతికై  యజ్ఞాలు చేయబడడం, తాను ఎల్లప్పుడు స్వతంత్రుడుగా ఉంటూ కూడా జపాలు, వరాలు చేకొనడం, తాను స్వయంగా యోగి అయినా కూడా మోక్షం దరి లేకపోవడం ఇవన్నీ విరుద్ధంగా అనిపించే శ్రీనివాసుడి మాయలు అని అన్నమయ్య వివరిస్తాడు. ఆ రకంగా పరస్పర విరుద్ధభావాలను అనుసంధానించాడు భక్తి బిందువు - భక్తీ, సంపూర్ణ శరణాగతులే మోక్షసాధనాలు అన్నది అన్నమయ్య సందేశం. ఆయన భక్తికే పెద్ద పీట వేసాడు.

ఇంకొక ఉదాహరణ.

॥పల్లవి॥ ఒకటి సుజ్ఞానము ఒకటి అజ్ఞానము - ప్రకటించి వొకటి చేపట్టరో వివేకులు

మనం సరియైన మోక్షమార్గాన్ని ఎన్నుకోవడంలోనూ, ఆమార్గంలో మఱపు, వెఱపు లేకుండా పయనించడంలోనూ జ్ఞానము, వివేకమూ ముఖ్యపాత్ర పోషిస్తాయి. ముఖ్యంగా అజ్ఞానాన్ని గుర్తించడం చాలా ముఖ్యం.  

॥చ1॥ తనుఁ దలచుకొంటేను తక్కిన దేహభోగాలు - పనికిరావు అవి ప్రకృతి గాన

ఘనమైన లోకభోగములతో లోలుఁడైతే - తనుఁ గానరాదుగానరాడు జీవతత్వము గాన

ఆ పరమాత్ముడే ఇచ్చిన దేహభోగాలు మోక్షానికి పనికిరావు.  ఆలోకభోగాలు అనుభవిస్తూ కూర్చొంటే ఆపరమాత్ముడు కనపడడు. 

॥చ2॥ దైవము నెఱిఁగితేను తన కామ్యకర్యములు - భావించి మఱవవలె బంధాలు గాన

కావించేటి తన కామ్యకర్మాలఁ గట్టువడితే - దైవము లోను గాఁడు స్వతంత్రుఁడు గాన

పరమాత్మను తెలుసుకున్న మహాత్ములకి కామ్యకర్మలు బంధాలవుతాయి కాబట్టి వాటిని వదిలేయాలి.  కర్మలకు కట్టుబడి, వాటిని వదలలేని వారికి, భగవంతుడు అందడు. పరమాత్మ తత్వాన్ని తెలుసుకున్నాక కూడా ఈకర్మలను పట్టుకుని వేలాడడం అజ్ఞానం, అవివేకం.  

॥చ3॥ సరిమోక్షము గోరితే స్వర్గము తెరువు గాదు - అరయ స్వర్గము తెరు వల మోక్షానకు

పరగ నలమేల్మంగపతి శ్రీవేంకటేశుని - శరణాగతియె సర్వసాధనము గాన

స్వర్గం మోక్షానికి మార్గం కాదు,  కానీ బాగా ఆలోచిస్తే, మోక్షం సాధించాలంటే, స్వర్గాధికారం పొందాలనిపిస్తుంది. వేమన చెప్పినట్లు కామి కాక మోక్షగామి కాడు. అంటే ఏకోరికలూ తీరకుండా నేరుగా మోక్షం పొందడం సాధ్యం కాకపోవచ్చు. కాబట్టి, కామ్యాదికర్మలు ఆచరించి సాధనాక్రమంలో ఒక స్థాయికి వచ్చాక మోక్షసాధన వీలవుతుందని భావమనుకుంటా. ఈకీర్తనలో రెండు విభిన్నపోకడలను పక్కపక్కనే ప్రస్తావించి, ఇదా, అదా అన్న ద్వైదీభావం చొప్పించి, చివరలో పరగనలమేల్మంగపతి శ్రీవేంకటేశుని శరణాగతియె సర్వసాధనము గాన అన్న సూక్ష్మాన్ని విప్పారు. ఇది ఒక విలక్షణ ప్రయోగం. ఇటువంటివి ఆయన కీర్తనలలో ఎన్నో. 

3. భక్తి బిందువు - భక్తీ, సంపూర్ణ శరణాగతులే మోక్షసాధనాలు అన్నది అన్నమయ్య సందేశం. ఆయన భక్తికే పెద్ద పీట వేసాడు

అన్నమయ్య భక్తి మార్గాన్నీ, సంపూర్ణశరణాగతినీ తన కీర్తనలలో ప్రస్ఫుటంగా ప్రతిపాదించాడు. శరణాగతి అత్యంత సులభమైన, ఫలదాయకమైన మోక్షమార్గం. భావములో కానీ, బాహ్యములో కానీ గోవిందుడినే తలవమని బోధించినా, విష్ణుడొక్కడే విశ్వాంతరాత్ముడని వక్కాణించినా, శ్రీవేంకటపతి శరణమే నిత్యౌషధమని భావించినా,  శ్రీవేంకటేశ్వరుజేరి కొలుచుటే ధావతిలేని యట్టి తన జన్మ ఫలము అని మురిసినా, ఈ సృష్టికి హరియే మూలమని ఆతనినే నే కొలిచి నే నందితిఁ బో నిజసుఖము అన్న అన్నమయ్య అనుభవమే ప్రమాణం. సుఖదుఃఖములు దైవాధీనాలు. ఎవరూ వాటిని కోరుకోరు, మనం కోరవలసినది హరి శరణాగతి మాత్రమే. ఈ ప్రపంచము, దాని స్వభావము, మోక్షము ఇవన్నీ ఈశ్వరుడిచ్చినవే.  అన్నీ ఆ అంతర్యామి కల్పితాలు. మనం ఆసపడవలసినది కేవలం శ్రీనివాసుని దాసత్వం అని ప్రబోధం. వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, పురాణేతహాసాలు పరబ్రహ్మ, పరాత్పరుడు అని కొనియాడిన వేంకటపతిని కాక అన్యదైవాలను సేవించడం, ఆయన సౌందర్యాన్ని తెలుసుకోకపోవడం అజ్ఞానం, తప్పు, ద్రోహం (పాడైన యెరుకతో బంధమోక్షము లొక్క-గాడిఁ గట్టుట తెలివి గానకే కాదా).

4. జ్ఞాన బిందువు – అన్నమయ్య ఆత్మజ్ఞాని. పరతత్వం గ్రహించినవాడు.

అన్ని జీవులలోనూ ఉండే బ్రహ్మమొక్కటే, అందరిలోనూ ఉండే అంతరాత్మ పరమాత్మ అయిన ఆ శ్రీహరియే అని గ్రహించిన అన్నమయ్య ఆత్మజ్ఞాని. ఎండా-నీడా, రాత్రి-పగలు, నిద్ర, సుఖం, భూమి ఇవన్నీ రాజుకి-బంటుకి, బ్రాహ్మణుడికి -ఛండాలుడికి, జీవులకి -దేవతలకి, కుక్కకీ-ఏనుగుకి,  అందరికీ ఒకే రకంగా వర్తిస్తాయని నొక్కి వక్కాణించాడు.

॥పల్లవి॥ తందనాన భళా తందనాన

బ్రహ్మమొక్కటే పరబ్రహ్మమొక్కటె పరబ్రహ్మమొకటే పరబ్రహ్మమొక్కటే ॥తంద॥

॥చ1॥ కందువగు హీనాధికములిందు లేవు అందరికి శ్రీహరే అంతరాత్మ

ఇందులో జంతుకుల మింతా నొకటే అందరికి శ్రీహరే అంతరాత్మ ॥తంద॥

॥చ6॥ కడగి యేనుఁగుమీఁదఁ గాయు యెండొకటే పుడమి శునకముమీఁదఁ బొలయు నెండొకతే కడుఁబుణ్యులను పాపకర్ములను సరిఁ గావ జడియు శ్రీవేంకటేశ్వరు నామ మొకటే ॥తంద॥

మనజీవితం ఒక నాటకమని గ్రహించడం మోక్షం. స్వాభావికమైన చావు పుట్టుకల మధ్యకాలం, కూడు గుడ్డల సంపాదనకు పడే పాట్లు నాటకం, పాపపుణ్యాల మధ్య ఊగిసలాట నాటకం. ఈనాటకాలనుండి బయటపడాలంటే కైవల్యసాధనే దారి.  మనం ఈ ప్రపంచంలో ఉంటూ చివరికి చేరుకోవాల్సినది, మనం మంచి చెడులు అనే కర్మల బంధనాలను దాటితే కలిగె స్థితి మోక్షం. శ్రీవేంకటేశ్వరుడి ఏలికలో ఆకాశం మీదుగా ఉన్నవేంకటాద్రియే కైవల్యం. ఇదే పరతత్వము. పరమాత్మ జ్ఞానము.  

॥పల్లవి॥ నానాఁటి బదుకు నాఁటకము -కానక కన్నది కైవల్యము

॥చ1॥ పుట్టుటయు నిజము పోవుటయు నిజము - నట్టనడిమి పని నాఁటకము

యెట్టనెదుటఁ గలదీ ప్రపంచమును - కట్టఁగడపటిది కైవల్యము

॥చ3॥ తెగదు పాపమును తీరదు పుణ్యము -నగినగి కాలము నాఁటకము

యెగువనె శ్రీవేంకటేశ్వరుఁ డేలిక -గగనము మీఁదిది కైవల్యము

చివరగా చినతిరుమలయ్య చెప్పినట్లుగా-

వేదంబులు పౌరాణిక వాదంబులు వరకవిత్వ వాణీ వీణా నాదంబులు, 

కృతసుజనాహ్లాదంబులు తాళ్ళపాక అన్నమయ పదముల్